Katedra Najświętszej Marii Panny w Strasburgu (fr. Cathédrale Notre-Dame, niem. Liebfrauenmünster) – najważniejsza świątynia katolicka miasta, cenny przykład średniowiecznej XIII-XV wiecznej architektury, łączącej cechy późnego romanizmu, z przede wszystkim wczesnym gotykiem francuskim i dojrzałym gotykiem niemieckim, zawierająca zarówno na zewnątrz i w środku liczne cenne dzieła średniowiecznej rzeźby kamiennej m.in. portale południowego ramienia transeptu, tzw. Filar Anielski.
Katedrę wzniesiono w latach 1176-1439 z czerwonego piaskowca na miejscu wcześniejszej spalonej budowli z lat 1015-1028, której to z kolei część pochodziła z jeszcze wcześniejszej świątyni wzniesionej w czasach dynastii Karolingów. Pierwotny projekt w stylu romańskim zastąpiła z czasem koncepcja gotycka. W latach 1625-1874 ze swą mierzącą 142 m północną wieżą katedra była najwyższym budynkiem świata.
Wzniesiona w pobliżu granicy Niemiec i Francji, łączy w sobie elementy wpływu obu tych kultur. Charakterystyczna fasada o asymetrycznej formie ze strzelistą wieżą wysoką na 142 m. do dziś pozostaje symbolem Alzacji widocznym także z drugiego brzegu Renu oraz z masywów gór Wogezów i Schwarzwaldu.
Świątynia była tematem wielu dzieł malarstwa i grafiki, jak i inspiracją dla kwitnącej już w XVIII w. nowej romantycznej myśli. Dla artystów i literatów m.in. Jana Wolfganga Goethego świątynia stanowiła inspirację do zainteresowań wcześniej niedocenianego stylu gotyckiego.
z 1493 r.]]
Teren na którym wznosi się dzisiejsza katedra od rzymskich był miejscem sakralnym. Początkowo Strasbourg wchodził w skład rzymskiej Galii w czasach przedchrześcijańskich znajdowała się tu rzymska świątynia, której relikty znajdują się przy fundamentach dzisiejszej katedry. Po przyjęciu chrześcijaństwa miasto stało się ważnym ośrodkiem religijnym wschodniej Galii, już w III w. istniało tu biskupstwo (pierwszym biskupem był święty Amandus 290-ok.355.
Pierwsze przesłanki o katedrze pochodzą z VII w. kiedy to świątynię erygował biskup strasburski, później święty Arbogast (zm. 618). U schyłku VII w. została wzniesiona in situ poświęcona Najświętszej Marii Panny, oprócz niewielkich fragmentów reliktów domniemanej świątyni nie zachowały się do dziś żadne świadectwa.
W następnym stuleciu, na miejscu pierwszej katedry powstała kolejna świątynia, którą wzniesiono za czasów panowania Karola Wielkiego. Biskup Remigiusz von Straßburg (znany również jako Rémi) zażyczył swojego pochówku w krypcie, zachował się również jego testament z datą 778. Prawdopodobnie katedra miała miejsce przysięgi strasburskiej złożonej w 842 r. przez Ludwika Niemieckiego i Karola Łysego przeciw ich starszemu bratu, cesarzowi Lotarowi. Niedawne badania archeologiczne potwierdziły istnienie karolińskiej katedry o trzech nawach zamkniętych półokrągłą absydą. Bishop Ratho (znany też jako Ratald, Rathold) w swoim poemacie opisuje bogatą dekorację, stanowiły ją elementy złocone i kameryzowane. Świątynię nawiedzały pożary, w 873, 1002 i 1007.
W roku 1015, biskup Werner I von Habsburg położył pierwszy kamień nowej świątyni, która została zbudowan w stylu romańskim. Spłonęła w 1176, prawdopodobnie przez drewnianą konstrukcję, przez co rozprzestrzenił się ogień.
Po tej katastrofie, biskup Heinrich von Hasenburg podjął decyzję wzniesienia nowej katedry, przy tym chcąc realizować swoje ambicje aby nowa świątynia była piękniejsza od katedry w Bazylei, której właśnie budowa dobiegała końca. Budowę świątyni rozpoczęto od fundamentów, ale ta inwestycja zakończyła się niepowodzeniem – realizacja nie dobiegła końca.
Budowę obecnej katedry rozpoczęto w ok. 1180 r. od prezbiterium i północnego ramienia transept. W przypadku prezbiterium zachowano romański porządek stylowy. Natomiast już w 1225, do Strasburga przybyła strzecha budowlana działająca wcześniej przy budowie katedr m.in. w Chartres w wyniku tego w kolejnych fazach budowy świątyni posłużono się cechami charakteryzującymi styl gotycki. W celu pozyskania funduszy na budowę nawy, za zgodą Kościoła zorganizowano szereg odpustów w 1253. Fundusze przekazano Oeuvre Notre-Dame, fundatorzy również zatrudnili do budowy kolejnych architektów i kamieniarzy. W tym czasie dzięki znajomości francuskiej rzeźby z ok. 1200 (gł. dekoracje katedry w Reims) powstały pierwsze cykle rzeźbiarskie, m.in. portale południowego ramienia transeptu, czy tzw. Filar Anielski. Podczas wznoszenia w latach 1240-1275 korpusu nawowego zmieniono zarówno jak strukturę konstrukcji jak dekorację zgodnie z francuskim stylem rayonnant. Już pięć lat po ukończeniu korpusu rozpoczęto budowę monumentalnej fasady zachodniej Podobnie jak w nawach materiału budowlanego zastosowano piaskowiec który sprowadzany był Wogezów o charakterystycznym różowym odcieniu. Ze źródeł wiemy iż 2 lutego 1276 biskup Konrad von Lichtenberg podpisał kontrakt z budowniczym Erwinem von Steinbach, który budował katedrę aż do swojej śmierci 17 stycznia 1318. Wówczas powstała środkowa oś fasady w tym portal zwieńczony strzelista wimpergą, rozeta, oraz dolne partie wież (wraz z portalami). Druga kondygnacja wież powstała przy udziale syna von Steinbacha, Jeana (znanego również Gerlachem) budowniczego m.in. kościoła w Niederhaslach. Po wzniesieniu powyżej rozety galerii królewskiej w latach 80. XIV wieku Michel von Freiburg podwyższył oś środkową wzbogacając ją o dzwonnicę. Podwyższenie wieży północnej miało czas w XV stuleciu – od 1419 roku Urlich von Ensingen wzniósł najwyższą kondygnację, zaś w 1439 Johann Hültz z Kolonii ukończył jej budowę. Udział artystów z Rzeszy obrazuje kształt architektoniczny fasady, gdzie dostrzegamy recepcję zarówno jak motywów charakterystycznych dla katedr w Île-de-France jak Nadrenii. Wieża ta była najwyższą wieżą kościelną od 1647 (kiedy to zawaliła się wskutek pożaru 153-metrowa wieża kościoła NMP w Stralsundzie) do roku 1874 (kiedy wzniesiono kościół Św. Mikołaja w Hamburgu, którego wieża wynosi 146 m wysokości). Planowano również wznieść wieżę południową, ale realizacja jej nigdy nie doszła do skutku.
Postępująca w całej Europie reformacja objęła również Strasburg, myśl tę zapoczątkowała działalnośc kaznodzieja Johann Geiler von Kaisersberg. Za zgodą rady miejskiej w 1524 katedrę przekazano w ręce protestantów . Powszechne w protestanckich krajach zachodniej Europy działania ikonoklastyczne miały również miejsce w Strasburgu, niemal w całości zniszczono dorobek katedry. 30 września 1681 katedra została oddana katolikom przez dekret Ludwika XIV. Papież Leon XIII, w 1892 nadał katedrze status bazylice mniejszej. Podczas drugiej wojny światowej, cenne rzeźby, wyposażenie zostały wywiezione. Gotyckie witraże zdjęto i przechowano w kopalni soli koło Heilbronn, w Niemczech. Działania wojenne ominęły katedrę. Witraże zwrócono społeczeństwu francuskiemu, dokonał tego działający przy armii amerykańskiej Wydział Dzieł Sztuk Pięknych i Archiwaliów. W 1988 podczas papieskiej pielgrzymki do Francji Jan Paweł II, który również odwiedził Strasburg, katedra została siedzibą powołanego przez Polaka arcybiskupstwa strasburskiego. W grudniu 2000 r. we Frankfurcie nad Menem schwytano grupę islamskich fundamentalistów z Algierii planująca zamach na odbywające się przed świątynią targi świąteczne.
