Muzeum Sztuk Pięknych im. A.S. Puszkina (Музей изобразительных искусств им. А.С. Пушкина) jest największym muzeum sztuki europejskiej w Moskwie mieszczącym się w czterech budynkach przy ul. Wołchonka, nieopodal Kremla i Cerkwi Chrystusa Zbawiciela oraz dwóch dalszych w innych częściach miasta. [1]
Muzeum określa się czasem jako Muzeum Puszkina, co jest mylące- ekspozycja nie ma żadnego związku z osobą słynnego rosyjskiego poety Aleksandra Siergiejewicza Puszkina.
Na kompleks Muzeum Puszkina składają się budynek główny, Galeria Europejskiej i Amerykańskiej Sztuki XIX i XX wieku, Muzeum Prywatnych Kolekcji, Edukacyjne Muzeum Sztuki Odlewów Gipsowych im. Iwana Cwietajewa, Mieszkanie Światosława Richtera oraz Ośrodek Edukacyjny MUSEYON. [1]
Od 1981 roku Muzeum Puszkina gości doroczny międzynarodowy festiwal muzyki Wieczory Grudniowe Światosława Richtera. [2]
Uroczysta ceremonia położenia kamienia węgielnego pod budowę muzeum odbyła się 17 sierpnia 1898 r. przy udziale cara Mikołaja II oraz członków rodziny carskiej. Otwarcia dokonano 31 maja 1912 r. nadając muzeum nazwę Muzeum Sztuk Pięknych im. Aleksandra III na cześć cara Rosji. Do 1923 r. muzeum działało jako jednostka organizacyjna Uniwersytetu Moskiewskiego. Pierwszym dyrektorem i założycielem był prof. Iwan Cwietajew, ojciec poetki Mariny Iwanownej Cwietajewy, który był wówczas dziekanem Wydziału Teorii i Historii Sztuki na Uniwersytecie Moskiewskim [3]. Instytucję przemianowano na Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w 1937 r. dla uczczenia setnej rocznicy śmierci poety.
Pierwotnym składnikiem kolekcji Muzeum Puszkina stał się zbiór kopii antycznych posągów, makiet i odlewów należących uprzednio do zbiorów Uniwersytetu, a wykorzystywanych dla celów dydaktycznych. Jedynymi eksponatami mającymi prawdziwie historyczną wartość były dwa papirusy podarowane trzy lata wcześniej przez rosyjskiego egiptologa Władimira Goleniszewa: Opowieść z Wenamun oraz tzw. moskiewski papirus matematyczny. Po przeniesieniu stolicy w 1918 r. rząd sowiecki zdecydował o przeniesieniu tysięcy dzieł sztuki do Moskwy. Początkowo, w 1918 r., do Muzeum Puszkina przeniesiono część zbiorów Ermitażu, a w późniejszym czasie dodano także bezcenne dzieła, m.in. płótna Van Gogha, Gauguina, Picassa oraz Matisse'a, z zasobów Państwowego Muzeum Sztuki Zachodu. Po II wojnie światowej w Muzeum Puszkina przechowywano przez 10 lat zagrabione przez Armię Czerwoną dzieła sztuki należące do Galerii Drezdeńskiej. Dzieła te ostatecznie zwrócono, jednak w posiadaniu Muzeum znajdują się wciąż inne zrabowane w czasie wojny dobra kultury, m.in. duża część tzw. Skarbu Priama odkopanego przez Heinricha Schliemanna i należącego kiedyś do Muzeum Pergamońskiego w Berlinie.