Bazylika archikatedralna św. Stanisława Biskupa i św. Władysława w Wilnie, bazylika archikatedralna na Starym Mieście w Wilnie, najważniejszy kościół Wilna i Litwy.
Początków katedry wileńskiej można szukać aż w XIII w. Gdy w 1251 chrzest przyjął książę Mendog, a dwa lata później wyświęcony na biskupa misyjnego Litwy został Chrystian, z pewnością przynajmniej rozpoczęto wznoszenie świątyni w głównej siedzibie księcia. Znalezione pozostałości fundamentów pod dzisiejszą katedrą zdają się to potwierdzać. Najprawdopodobniej po odejściu Mendoga od chrześcijaństwa 1261 budowlę tę (być może jeszcze nieukończoną) zburzono.
Ponownie budowę katedry rozpoczęto w końcu XIV w. - w 1386 chrzest przyjął książę Jagiełło, a w 1387 powstało biskupstwo wileńskie. Katedrę, której nadano wezwanie św. Stanisława, patrona Polski, wzniesiono na miejscu dawnej świątyni pogańskiej, na terenie Zamku Dolnego. Katedra nie miała szczęście - fundacja Jagiełły spłonęła w 1399, kolejny kościół, budowany przez Witolda - w 1419 (rok wcześniej pochowano tam jego żonę Annę). W odbudowanej po raz kolejny katedrze gotyckiej pochowano wielkiego księcia Witolda, a w 1506 króla Aleksandra Jagiellończyka. W pierwszej połowie XVI w. rozpoczęto gruntowny remont katedry (m.in. umieszczono dzwonnicę w baszcie obronnej Zamku Dolnego), zniweczony jednak następnym pożarem (1530). Rozpoczęto zatem ponowną odbudowę katedry, tym razem w stylu renesansowym. W 1547 w Kaplicy Królewskiej miał miejsce potajemny ślub Zygmunta Augusta i Barbary Radziwiłłówny (później w katedrze pochowanej). W 1610 nastąpił kolejny katastrofalny pożar. Obok odbudowy katedry król Zygmunt III Waza podjął dzieło budowy kaplicy św. Kazimierza (autorstwa Constantina Tencalli, zbudowanej 1623-1636, poświęconej najstarszemu synowi Kazimierza Jagiellończyka, tutaj pochowanemu, patronowi Litwy). Wzorowana na kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu, sto lat późniejsza, pięknie dekorowana, wykonana z czarnego i białego marmuru, ozdobiona posągami Jagiellonów, stanowi do dziś ozdobę wileńskiej świątyni (więcej: Kaplica św. Kazimierza w katedrze wileńskiej). Kolejne zniszczenia przynosiły wojny - z Rosjanami (1655) i Szwedami (1701-1702).
Po kolejnych odbudowach oraz upadku jednej z wież konieczna stała się gruntowna przebudowa świątyni. Obecny budynek wybudowany został w 1798 r. w stylu klasycystycznym według projektu Wawrzyńca Gucewicza. Katedra zachowała trójnawowy układ wywodzący się jeszcze z gotyckiej katedry. Wschodnia fasada ozdobiona jest monumentalnym, sześciokolumnowym portykiem, a u szczytu fasady wznoszą się wspaniałe figury św. Kazimierza i św. Stanisława. W głównym ołtarzu znajduje się obraz Franciszka Smuglewicza Zamordowanie św. Stanisława przez Bolesława Śmiałego. Świątynię otacza 11 kaplic, z czego dwie zachowały się z poprzednich kościołów: wyżej wspominana kaplica św. Kazimierza oraz kaplica Wołłowiczowska.
W 1931 przy okazji remontu odkryto w podziemiach katedry zapomniane grobowce królewskie (m.in. Aleksandra Jagiellończyka oraz Elżbiety Habsburżanki i Barbary Radziwiłłównej - żon Zygmunta Augusta). Pochowany tu był też m.in. Olbracht Gasztołd (ojciec Stanisława, pierwszego męża Barbary Radziwiłłówny, najbogatszy człowiek na Litwie w swojej epoce), złożono tu też serce Władysława IV Wazy.
Podczas rządów radzieckich katedra początkowo została przekształcona na magazyn - wysadzono w powietrze figury świętych ze szczytu fasady. Potem odbywały się tutaj koncerty organowe. Nabożeństwa zaczęto ponownie odprawiać tutaj od 1985, choć oficjalnie cały czas była to galeria obrazów. W 1989 katedra została rekonsekrowana, wkrótce potem odnowiona, przywrócono m.in. posągi na szczycie fasady.
