Cerkiew Chrystusa Zbawiciela (ros. Хра́м Христа́ Спаси́теля) - największa cerkiew prawosławna na świecie znajdująca się w Moskwie na brzegu rzeki Moskwy, nieopodal Kremla.
]] Katedralna cerkiew Chrystusa Zbawiciela jest votum dziękczynnym za uratowanie Rosji przed najazdem napoleońskim w 1812 roku. 25 grudnia 1812 roku, gdy ostatni żołnierze napoleońscy opuścili granice Rosji, car Aleksander I podpisał manifest o budowie cerkwi w Moskwie. W piątą rocznicę wyjścia wojsk napoleońskich z Moskwy, 12 października 1817 roku na Worobiowskich Wzgórzach rozpoczęto budowę pierwszej świątyni według projektu A. L. Wittberga, luteranina. Budżet stanowiły środki skarbu państwa (16 milionów rubli) oraz darowizny społeczeństwa. Pomimo początkowego szybkiego tempa prac do 1824 roku nie zakończono cyklu zerowego, a wkrótce po objęciu władzy przez cara Mikołaja I prace zostały wstrzymane, formalnie na skutek niedostatecznej jakości podłoża. Wittberga i kierownictwo budowy oskarżono o roztrwonienie środków skarbu na kwotę 1 miliona rubli - po trwającym 8 lat procesie architekt został skazany na konfiskatę majątku i zesłanie do Wiatki.
W drugim ogłoszonym konkursie zwycięzcą został Konstanty Ton, który zaprojektował świątynię w rosyjsko-bizantyjskim stylu zgodnym z upodobaniami nowego imperatora. Car wskazał też miejsce na budowę nowej świątyni - Czertopole (obecnie Preczystenka). Prace budowlane rozpoczęte 10 września 1839 roku trwały 44 lata, a ich koszty osiągnęły poziom 15 milionów rubli, przy czym były to właściwie wyłącznie środki państwowe. Montaż wielkiej kopuły zakończono w 1849 roku, zewnętrzne rusztowania rozebrano w 1860, a prace wykończeniowe wnętrz kontynuowano do 1880 roku. Przy dekorowaniu cerkwi udział brali najwybitniejsi artyści Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu: Wasyl Surikow, Iwan Kramski, Wasyl Wereszczagin i inni.
Na rok przed poświęcenie cerkwi, 20 sierpnia 1882 roku we surowym wnętrzu miało miejsce prawykonanie Uwertury 1812 roku Piotra Czajkowskiego.
W obecności niedługo przed tym koronowanego cara Aleksandra III świątynia została poświęcona przez metropolitę moskiewskiego Joannikija 26 maja 1883 roku.
Decyzja o zniszczeniu cerkwi i wybudowaniu na jej miejscu Pałacu Rad zapadła 2 lipca 1931 roku, a 5 grudnia tegoż roku świątynia została wysadzona w powietrze. Wymagało to dwóch eksplozji, ponieważ świątynia przetrwała pierwszą. Budowa Pałacu Rad rozpoczęta w 1937 r. nigdy nie wyszła z cyklu zerowego, a jej kontynuowaniu stanęła na przeszkodzie II wojna światowa. Dopiero w roku 1958 w znajdującym się na miejscu cerkwi wykopie rozpoczęto budowę otwartego basenu pływackiego "Moskwa" - został on oddany do użytku w 1960. Basen przetrwał do początków lat 90 przez cały okres swego istnienia podnosząc wilgotność powietrza w swoim otoczeniu, co szkodliwie oddziaływało na pobliskie Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina oraz główny księgozbiór radzieckiej biblioteki państwowej im. Lenina.
Pierwsze odruchy przywrócenia do życia zniszczonej świątyni datują się na koniec lat 80, a przyświecała temu wielka potrzeba zadośćuczynienia. Kamień węgielny pod budowę wmurowano 5 grudnia 1990 roku. Równocześnie powołano do życia fundację i w roku 1994 rozpoczęto budowę. Projektantem świątyni był Aleksy Denisow. Dzięki wielkim darom budowa postępowała bardzo szybko i dolna świątynia została w dzień Przemienienia Pańskiego 6/19 sierpnia 1996 roku poświęcona przez patriarchę Aleksego II, który zarazem sprawował pierwszą liturgię. Górna świątynia została udostępniona 19 sierpnia 1999 roku w wigilię 2000 rocznicy Narodzenia Chrystusa. Tamże sprawowano pierwszą od lat Bożonarodzeniową Boską Liturgię (odpowiednik pasterki w kościele rzymsko katolickim). Uroczyste poświęcenie odbudowanej świątyni miało miejsce 19 sierpnia 2000 roku.
Cerkiew Chrystusa Zbawiciela jest największą i najbardziej okazałą świątynia Rosji. Zaprojektowana została na uczestnictwo 10000 wiernych. Konstrukcja nakreślona jest na planie greckiego, równoramiennego krzyża o rozpiętości ramion 85 m. Wysokość wraz z kopułą i krzyżem na kopule wynosi 103 m.
Takie samo wezwanie otrzymał - mniejszy - nowo wzniesiony katedralny sobór Chrystusa Zbawiciela w Kaliningradzie.