Führerbunker

Historia i architektura

Tzw. bunkier Hitlera stanowiły w kwietniu 1945 dwa podstawowe obiekty:

• stary schron tzw. "bunkier przedni", wybudowany pod wielkim hallem będącym salą recepcyjną tzw. Pałacu Radziwiłłowskiego – Starej Kancelarii Rzeszy w Berlinie przy Wilhelmstraße 77. Schron ten nie "wystawał" poza obrys fundamentu sali recepcyjnej pałacu.
• nowy schron tzw. "bunkier tylny" lub "bunkier Hitlera", wybudowany pod ogrodami Kancelarii Rzeszy, patrząc od strony Pałacu Radziwiłłowskiego, za "bunkrem przednim" i głębiej od niego. Od strony Nowej Kancelarii Rzeszy, noszącej adres Voßstraße 6, obiekt ten znajdował się ok. 120 metrów na północny wschód, na głębokości wg jednych źródeł ok. 8, innych zaś 17 metrów pod powierzchnią gruntu.

Opis

Obydwa bunkry wybudowane zostały w przybliżeniu na podobnym planie. Łączyła je klatka schodowa w kształcie graniastosłupa o podstawie kwadratu. Łączna powierzchnia użytkowa obu bunkrów wynosiła ok. 700 metrów kwadratowych. Każdy z nich mieścił od 12 do 18 pomieszczeń o powierzchni rzędu 3x4 metry. Niektóre z nich nie miały ścian działowych, co podwajało lub potrajało powierzchnię użytkową. Środkiem obu biegły przedzielone korytarze, a utworzone w ten sposób dodatkowe pomieszczenia o powierzchniach ok. 10-14 metrów kwadratowych każde, wykorzystywane były odpowiednio jako poczekalnia, świetlica-jadalnia lub sala odpraw.

Site of Hitler's Bunker (Fuhrerbunker). Berlin — Prof. Mortel @ Flickr

"Bunkier przedni" wzniesiony został w roku 1936 w trakcie budowy nowej sali recepcyjnej Pałacu Radziwiłłowskiego, zachodzącej na zaplecze Ministerstwa Spraw Zagranicznych przy Wilhelmstraße 76.

Führerbunker, Berlin — thefoxling @ Flickr

Budowę „bunkra tylnego” o kryptonimie "B207" zlecono w końcu kwietnia 1943 w ramach intensywnej rozbudowy systemu schronów przeciwlotniczych Berlina. Prace ziemne maskowano przed zwiadem lotniczym. Na miejsce budowy prowadziła wzdłuż budynku Nowej Kancelarii zamaskowana sztolnia, którą wyprowadzono na powierzchnię pod otaczającą cały ogród pergolą, tak, że wjazd znajdował się z daleka od miejsca właściwej budowy. Podstawa bunkra miała obrys ok. 19,5 na 18,8 metrów. Grubość ścian zewnętrznych ok. 4,5 metra. Dwa rogi od strony „przedniego bunkra” były ścięte pod kątem 45 stopni w celu odbicia ewentualnych fal uderzeniowych (prawdopodobnie pozostałe 2 narożniki też miały "skosy", ale ta część bunkra nie została po wojnie nigdy odsłonięta (?)). Grubość stropu rzędu 4 metrów żelbetu była wynikiem doświadczeń z bombardowań alianckich najcięższymi wówczas bombami. (Latem 1944 strop bunkra Hitlera w FHQ Wolfsschanze wylano zbrojonym betonem już na grubość rzędu 8 metrów). Oprócz pomieszczeń mieszkalnych, w obiekcie były także centrala telefoniczna z dalekopisem, urządzenia wentylacyjne i grzewcze, agregat z pompą wody z własnej studni, podręczny magazyn, ubikacje i łazienki. Obydwa wejścia bunkra wyposażone były w śluzy gazowe.

„Bunkier tylny” z powierzchnią łączyły trzy trakty komunikacyjne;

• od strony Voßbunkra mający ok. 105 metrów długości tzw. „korytarz Kannenberga” (od nazwiska intendenta Hitlera) wiodący do piwnic pod wielką salą recepcyjną Starej Kancelarii,
• od strony „bunkra przedniego” wejście z piwnic pod wielką salą recepcyjną w Starej Kancelarii,
• od strony ogrodów Kancelarii wyjście awaryjne prostopadłościenną klatką schodową o czterech biegach stopni.

Znajdujący się w "bunkrze tylnym" gabinet Hitlera wyposażony był spartańsko: małe biurko, kanapka, stół i 3 fotele. Nad biurkiem wisiał owalny portret Fryderyka Wielkiego pędzla Antona Graffa. Kiedy trzeba było przejść przez gabinet należało odstawić fotele. Po lewej stronie gabinetu były drzwi do łazienki, po prawej do sypialni. Więcej luksusu miała Eva Braun, która posiadała do swojej wyłącznej dyspozycji garderobę. Naprzeciwko pomieszczeń Hitlera ulokowano kwaterę lekarzy Theo Morella i Ludwiga Stumpfeggera z dobrze wyposażonym gabinetem zabiegowym.

Ank gsx @ WikiCommons

Ani "przedni" ani "tylny" bunkier nie były budowane z przeznaczeniem na FHQ. Były to dobrze wyposażone schrony przeciwlotnicze.

Panoramio upload bot @ WikiCommons

Przebieg wydarzeń w 1945

• 16 stycznia po klęsce ofensywy w Ardenach Hitler wrócił do Berlina i zamieszkał w Kancelarii Rzeszy. Do marca mógł jeszcze regularnie spacerować z psem po ogrodach Kancelarii, ale później, ze względu na ostrzał Armii Czerwonej było to zbyt niebezpieczne, dlatego na czas bombardowania chronił się pod ziemią. Ukryty tam bunkier wyposażony był we własne: zasilanie, źródło wody, żywność i inne niezbędne do życia materiały na kilka miesięcy, co umożliwiało względnie dostatnią egzystencję jego mieszkańców (czego nie mogli doświadczyć zwykli mieszkańcy Berlina w kwietniu 1945 roku). Śluza gazowa wyjścia ewakuacyjnego zaadaptowana została jako szatnia eskorty FBB. Obok niej, w korytarzyku do szybu wentylacyjnego urządzony został kojec dla Blondi (psa Hitlera) oraz jej szczeniąt. Z biegiem czasu kolejne niewykorzystane pomieszczenia, takie jak izby medyczne czy korytarze adaptowane zostały na sale odpraw, stołówki, sypialnie lub poczekalnie. Utrapieniem mieszkańców bunkra były nieprzystosowane do takiej liczby mieszkańców sanitariaty i wynikający z tej przyczyny trudny do opanowania, wszechobecny odór oraz natrętny szum systemu wentylacyjnego.
• 13 kwietnia Hitler podjął decyzję o pozostaniu w Berlinie.
• 15 kwietnia do Berlina przybyła Eva Braun.
• 16 kwietnia nastąpiło przełamanie frontu na Odrze.
• 20 kwietnia celebrowano urodziny Hitlera, który po raz ostatni wyszedł "na powierzchnię", gdzie w ogrodach Kancelarii pod okiem kamer i aparatów fotograficznych kroniki UFA udekorował młodocianych żołnierzy z Hitlerjugend. Armia Czerwona otoczyła Berlin.
• 21 kwietnia pierwsze radzieckie pociski uderzyły w Bramę Brandenburską, co spowodowało, że Hitler definitywnie przeprowadził się do bunkra. Zamieszkali z nim; Eva Braun, Martin Bormann, lekarz prof. Theo Morell, kucharka dietetyczna Constanze Manziarly, ochrona RSD i eskorta FBB, personel techniczny bunkra; w tym mechanik-konserwator Johannes "Hans" Hentschel i SS-man z LSSAH (niem. Leibstandarte-SS Adolf Hitler) – telefonista Rochus Misch. Hitler polecił niektórym ze swoich współpracowników w tym; osobistemu adiutantowi Schaubowi, lekarzowi Morellowi, kamerdynerowi Arndtowi, sekretarkom Schroeder i Wolf, opuszczenie bunkra i ucieczkę z Berlina. Niektórzy z nich otrzymali osobiste polecenia Führera, inni zostali po prostu odprawieni. Ze względu na panujący chaos rzeczywisty exodus nastąpił nazajutrz.
• 22 kwietnia Hitler powziął ostateczną decyzję o pozostaniu w Berlinie. Mimo okrążenia przez wojska radzieckie rozpoczął się trwający do 2 maja exodus mieszkańców bunkra, którzy wskutek ogólnego rozprzężenia często i bez okazji zaglądali do kieliszka.
• 23 kwietnia przebywający w Bawarii Göring przekonany o bezsilności Hitlera, zwrócił się do niego o przekazanie władzy, co Hitler uznał za zdradę i nakazał uwięzienie Göringa. Na znak solidarności z Wodzem w obliczu "zdrady" do bunkra przybyli Joseph Goebbels z żoną Magdą i sześciorgiem dzieci. Magda z dziećmi zajęła dwa pomieszczenia w "przednim bunkrze”, natomiast Joseph wprowadził się do pomieszczeń opuszczonych przez Morella.
• 24 kwietnia przebywający w Szlezwiku-Holsztynie Himmler wszczął potajemne rozmowy kapitulacyjne.
• 25 kwietnia z bunkra zniknął łącznik Himmlera przy FHQ – Hermann Fegelein.
• 26 kwietnia w związku z dymisją Göringa na żądanie Hitlera do bunkra przybyli Robert Ritter von Greim (ranny) i Hanna Reitsch. Hitler mianował von Greima głównodowodzącym Luftwaffe.
• 27 kwietnia miało miejsce ciężkie bombardowanie Kancelarii. Berlin został całkowicie okrążony. Nocą odnaleziono i doprowadzono do bunkra nieprzytomnie pijanego Fegeleina.
• 28 kwietnia do bunkra dotarła informacja o „zdradzie Himmlera”, co skojarzono ze zniknięciem Fegeleina. Jego los stał się przesądzony. Został zdegradowany i bez sądu zastrzelony na zewnątrz bunkra przez funkcjonariusza RSD. Robert Ritter von Greim i Hanna Reitsch zostali odesłani z bunkra. Hitler podyktował nocą Traudl Junge dwa testamenty; polityczny i prywatny. Po sporządzeniu 3 kopii Willy Johannmeier niezwłocznie wyniósł je z bunkra.
• 29 kwietnia nad ranem upewniwszy się, że Fegelein nie żyje, przed pośpiesznie zebranym audytorium Hitler poślubił Evę Braun. Świadkami byli Martin Bormann i Joseph Goebbels, a w przyjęciu weselnym wzięli udział: Goebbelsowie, Walter Hewel, Arthur Axmann, Gerda Christian, Heinz Linge, Otto Günsche, Constanze Manziarly. Wieczorem Hitler rozdał truciznę, a dla sprawdzenia jej skuteczności polecił otruć Blondi. Uczynił to dr Werner Haase przy pomocy tresera SS-mana Fritza Tornowa, który wskutek tego postradał zmysły.
• 30 kwietnia nad ranem Hitler pożegnał specjalnie sprowadzone na tę okazję kobiety z obsługi Kancelarii, pielęgniarki z Voßbunker, kucharki i żony oficerów. W południe odbył codzienną naradę sytuacyjną. Wkrótce po godzinie 15:00, pozostawiając w "sali narad" (korytarzu przed gabinetem); Otto Günschego, Josepha Goebbelsa, Martina Bormanna, gen. Hansa Krebsa, gen. Wilhelma Burgdorfa i Artura Axmanna - jak się później okazało jedynych świadków zdarzenia - Adolf i Eva Hitler udali się do swych "apartamentów", gdzie w gabinecie Hitlera oboje popełnili samobójstwa. Wkrótce po tym, zgodnie z wolą Hitlera, ich ciała zostały spalone.
• 1 maja po godzinie 21:00 w ślady Hitlerów poszli Goebbelsowie, którzy po uprzednim otruciu swoich dzieci; wg jednych źródeł popełnili samobójstwa, wg innych Goebbels wpierw zastrzelił żonę, a później siebie, a wg jeszcze innych zostali zastrzeleni lub dobici w ogrodach Kancelarii przez ochraniającego ich SS-mana Günthera Schwägermanna, który też wraz z innym SS-manem Josefem Ochsem podjęli nieskuteczną próbę spalenia ciał Goebbelsów. Wkrótce potem, na polecenie gen. Wilhelma Mohnke, spanikowany Schwägermann i jego pomocnik Alfred Rach wylali kanister benzyny w gabinecie Hitlera, a następnie podpalili go. Pożar stłumił odcinając wentylację – Hentschel. Późnym wieczorem rozpoczęła się zorganizowana w sześć grup ucieczka mieszkańców i bywalców bunkra Hitlera.
• 2 maja ok. południa kancelaria i bunkier penetrowane były przez różne jednostki sowieckie. Wkraczający do bunkra Rosjanie, zastali tam oprócz Hentschla, kilkanaście ciał samobójców. Kilkadziesiąt ciał bądź ich fragmentów znajdowało się w okolicach wyjścia awaryjnego z bunkra w ogrodach Kancelarii. Ponoć wśród tych szczątków, radziecki Smiersz miał rzekomo znaleźć ciała Adolfa i Evy Hitlerów. Do wieczora ostatni uciekinierzy z bunkra przedostali się poza pierścień oblężenia, zostali pojmani lub poddali się Rosjanom albo popełnili samobójstwa.

Powojenne losy bunkra

Z czerwonego marmuru Sali Mozaikowej Kancelarii Rzeszy powstała elewacja stacji metra Mohrenstraße (niem. die U-Bahn-Station Mohrenstraße), ten sam marmur i kremowy piaskowiec elewacji zewnętrznej został wykorzystany do budowy berlińskiego kompleksu „pomników wdzięczności Armii Radzieckiej” w Parku Treptow (niem Ehrenmal am Treptower Park). W ten sposób do 1949 roku Kancelaria została zrównana z ziemią.

Pierwsza, zakończona jedynie złożeniem kilku ścianek działowych próba wysadzenia zalanego już kilkunastocentymetrowej grubości warstwą wody bunkra, miała miejsce w 1947 roku. Do 1949 roku odstrzelono wieżyczkę wentylacyjną i budynek wyjścia awaryjnego i ponownie bezskutecznie usiłowano wysadzić bunkier. Całość przykryto dla niepoznaki ziemią. Ponowna bezskuteczna próba miała miejsce w 1959 roku.

OTFW @ WikiCommons

W końcu w 1989, na krótko przed zjednoczeniem Niemiec, w trakcie budowy osiedla mieszkaniowego ponownie odkryto bunkier i tym razem poważnie zniszczono jego pozostałości. Zachowały się zdjęcia wykonane przez Stasi w roku 1972 i 1988, na których widoczne są pojedyncze elementy wyposażenia bunkra.

Panoramio upload bot @ WikiCommons

Wg stanu na 2005 nic nie wskazuje na lokalizację bunkra. Jedynie wtajemniczeni wiedzą, że nad samym obiektem znajduje się mała chińska restauracja, a w miejscu wyjścia awaryjnego z bunkra jest teraz parking samochodowy.

W czerwcu 2006 u zbiegu (niem. In Den Ministergärten) i (niem. Gertrud-Kolmar-Strasse) trzy minuty spacerem od (niem. Potsdamerplatz) w miejscu lokalizacji bunkra zainstalowano tablicę informacyjną z jego planem.

SITE OF WHAT WAS KNOWN AS Führerbunker where hitler killed himself) — Jim & Claire @ Flickr

Władze Niemiec unikają oznaczania historycznych miejsc związanych z III Rzeszą w obawie przed neonazizmem.

Führerbunker — @ Web

Film i TV

Fabularne

• Upadek (niem. Der Untergang) reż. Oliver Hirschbiegel prod. 2004, zrobiony z wielkim rozmachem, poprzez pryzmat naocznych świadków film, o ludziach i atmosferze w Führerbunker w ostatnich dniach wojny.
• Hitler: Ostatnich 10 dni (ang. Hitler: The Last Ten Days) reż. Ennio De Concini prod. 1973, w roli głównej Alec Guinness, oparta na powieści Hugh Trevor-Ropera kronika ostatnich 10 dni w bunkrze.
• Bunkier (ang) The Bunker) reż. George Schaefer prod. 1981 w roli głównej Anthony Hopkins portret Hitlera, film telewizyjny, nagrodzony nagrodą Emmy.

Dokumentalne

• Adolf Hitler's Last Days, serial BBC Secrets of World War II odtwarza ostatnie dni Hitlera.
• The World at War, (1974) serial Thames Television zawierający mnóstwo informacji o Hitlerze i III Rzeszy w tym wywiad z Traudl Junge o wszystkim i o bunkrze.
• Unsolved History: Hitler's Bunker, (2002), serial Discovery Channel próba rekonstrukcji bunkra I konfrontacja z pozostałościami po 50 latach.

Źródła

• Katakumba; Ostatnie Dni w Bunkrze Hitlera, Uwe Bahnsen, James O’Donnel, wyd. Adamski i Bieliński 2003, ISBN 83-89187-36-1
• Ostatnie Dni Hitlera, H. R. Trevor Roper, Wydawnictwo Poznańskie 1963
• Kwatery Główne Führera, Franz W. Seidler, Dieter Zeigert, wyd. Colori 2001, ISBN 83-913459-6-3
• Kwatery wojenne Hitlera, Ian M. Baxter, wyd. Bellona 2001, ISBN 83-11-09268-0
• Inside Hitler's Bunker: The Last Days of the Third Reich, Joachim Fest, ISBN 0-374-13577-0
• After the Battle, No.61 Special Edition, Battle of Britain International Ltd, 1988, London
• Allied Intelligence Map of Key Buildings in Berlin (Third Edition, 1945)

Linki zewnętrzne

• Plan bunkrów w technologii "Flash"
• Washington Post: Śmierć Hitlera (wyjątki z książki)
• Führerbunker 3D
• Fuehrerbunker: Info i plany
• Kto-jest-kto w bunkrze Personel bunkra

Zobacz też

• Główna Kwatera Wodza
• Główne Kwatery Wodza
• rezydencja Hitlera Berghof
• Kancelaria Rzeszy

bunker 1 — ukdamian @ Flickr

Site of the Führerbunker — Sean_Marshall @ Flickr

1339 — kick7in @ Flickr

Hitler's Bunker Diagram — caribb @ Flickr

2009-041032 — bubbahop @ Flickr

1338 — kick7in @ Flickr

Führerbunker, Berlin — David McKelvey @ Flickr

1333 — kick7in @ Flickr

Fuhrerbunker sign, Berlin — rchappo2002 @ Flickr

1335 — kick7in @ Flickr

Deror avi @ WikiCommons

1334 — kick7in @ Flickr

Panoramio upload bot @ WikiCommons