Herceg Novi (cyr. Херцег Нови, wł. Castelnuovo) – miasto portowe w Czarnogórze, siedziba gminy Herceg Novi. Leży w pobliżu granicy z Chorwacją. W 2011 roku liczyło 11 059 mieszkańców.
Miasto leży u stóp góry Orjen osłaniającej je od północy. Od
południa zaś zlokalizowane jest na wprost wejścia do Zatoki
Kotorskiej, w odległości 7 km od otwartego morza Herceg Novi,
obok Budvy i Kotoru, jest najczęściej odwiedzanym przez turystów
kurortem Czarnogóry. Nazywane jest „miastem kwiatów”, gdyż w
porównaniu z innymi czarnogórskimi miastami wybrzeża, ma ona
najbardziej śródziemnomorski charakter, m.in. z cyprysami, palmami
i drzewami cytrusowymi oraz architekturą zarówno romańską,
bizantyńską, barokową, jak i orientalną. Przez długi czas żył tu i
tworzył serbski noblista Ivo Andrić.
Historia
Początki miasta sięgają roku 1382, kiedy to pierwszy bośniacki
król Tvrtko I Kotromanić założył twierdzę z osadą pod nazwą
Sveti Stefan, ale zwyczajowo mówiono o niej Novi lub Novi
Grad, ze względu na to, że była najmłodsza na wybrzeżu adriatyckim.
W XV wieku następca Tvrtka I, a zarazem jego siostrzeniec Stjepan
Vukčić Kosača, znany jako herceg Stjepan, przekształcił osadę w
miasto, rozbudował port oraz nadał mu współczesną nazwę. W wyniku
ekspansji Imperium Osmańskiego na Bałkanach, w latach 1482–1687
miasto było w rękach Turków. Stało się wówczas przystanią dla
korsarzy, handlowano w nim także niewolnikami. Z krótką przerwą w
latach 1538–1539 władzę w Hercegu Novim sprawowali Hiszpanie,
którzy przez 10 miesięcy swoich rządów zdążyli wybudować potężne
umocnienia powyżej miasta (zwane dzisiaj Twierdzą Španjola). W
lipcu 1539 roku Hiszpanie broniący miasta, pod dowództwem Francisco
de Sarmiento, ulegli oporowi armii osmańskiej pod dowództwem
Hajraddina Barbarossy, podczas tzw. bitwy pod Castelnuovo, będącej
kulminacyjną bitwą w wojnie o panowanie na Adriatyku pomiędzy
Świętą Ligą a Imperium Osmańskim. Mimo straty prawie połowy sił (20
tys. z 50 tys. żołnierzy), Turcy przejęli ponownie miasto,
zabijając niemal wszystkich obrońców (3500–4000). W 1687 r. Herceg
Novi zajęła Republika Wenecka, włączając miasto do tzw. Albanii
Weneckiej, i zmieniając jego nazwę na Castelnuovo. Po upadku
Republiki Weneckiej i pokoju w Campo Formio w 1797 r., Herceg Novi
(wraz z całym regionem) stało się częścią Monarchii Habsburgów. W
ciągu następnych kilkunastu lat epoki napoleońskiej, miasto
zajmowały różne wojska, wpierw francuskie, później rosyjskie, potem
ponownie francuskie. Po Kongresie wiedeńskim w 1815 r., Herceg Novi
(wraz z całym regionem) stało się częścią Królestwa Dalmacji,
będącego krajem koronnym Cesarstwa Austrii. W trakcie I wojny
światowej Królestwo Czarnogóry próbowało przejąć miasto,
bombardując je z pasma górskiego Lovćen. 7 listopada 1918 do miasta
weszła armia serbska, włączając je do nowo powstałego Państwa
Słoweńców, Chorwatów i Serbów, przekształconego miesiąc później w
Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, a od 1929 pod nazwą
Królestwo Jugosławii. Podczas włoskiej okupacji w latach 1941–1943,
miasto było częścią Prowincji Kotorskiej (Provincia di
Cattaro), jednej z trzech prowincji w Gubernatorstwie Dalmacji.
10 września 1943 miasto zostało odbite z rąk włoskich i przejęte
przez partyzantów jugosłowiańskich. Po zakończeniu II wojny
światowej, Herceg Novi weszło w skład Socjalistycznej Republiki
Czarnogóry, będącej częścią składową tzw. drugiej Jugosławii. W
latach 1992–2003 wchodzi w skład Federalnej Republiki Jugosławii, a
później w latach 2003–2006 Serbii i Czarnogóry.
Miejscowość jest obecnie zamieszkana w znacznej większości przez
Serbów, którzy podczas referendum niepodległościowego w 2006
głosowali przeciwko rozerwaniu związku z Serbią – padło tutaj 60%
głosów na „nie”.
Zabytki
Większość zabytków skupiona jest w Starym Mieście, otoczonym
częściowo murami oraz tureckimi twierdzami – są to od północy
masywna Kanli kula, a od południa mniejsza Forte Mare
oraz cytadela (obecnie pozostały po niej ruiny), bezpośrednio nad
samym morzem.
- twierdza Kanli kula (Forte di terra) – wzniesiona przez
Turków w drugiej fazie ich panowania w mieście (1539–1687). W
języku tureckim Kanli kula oznacza „Krwawą wieżę”, gdyż
przez długie lata znajdowało się w niej więzienie. Wybudowana na
twardej wapiennej skale, leżącej na wysokości 85 m n.p.m. Jest
zbudowana głównie z grubo ciosanego kamienia pochodzenia lokalnego,
łączonego wapienną zaprawą. Podstawa twierdzy ma kształt
nieregularnego prostokąta o przybliżonej wielkości 70 × 60 m.
Pierwotnie twierdza miała tylko jedno wejście, po stronie
południowej, ale po zburzeniu północnego muru przez Wenecjan dodano
tam drugą bramę, używaną do dziś. Twierdza mocno ucierpiała podczas
trzęsienia ziemi w 1979 r. Obecnie w twierdzy znajduje się teatr
letni (pod gołym niebem), gdzie odbywają się różnego rodzaju
przedstawienia i koncerty, w tym najważniejszy Festiwal Filmu
(Filmski Festival) odbywający się co roku na początku
sierpnia.
- Trg Herceg Stjepana, plac miejski, nazywany też Belavista
(czyli „piękny widok”), ze względu na widok jaki się stąd roztacza
na Bokę Kotorską. Jest jednym z trzech placów Starego Miasta.
- cerkiew św. Michała Archanioła z lat 1900–1910, znajdująca się
na placu Belavista. Jest to budowla na rzucie krzyża, wzniesiona w
stylu eklektycznym, serbsko-bizantyjskim. Charakterystycznym
elementem fasady jest bogato zdobiony portal z dwiema kolumnami
oraz położoną nad nim rozetą. Z czterech stron świątyni wznoszą się
wieżyczki przypominające architekturą minarety. We wnętrzu znajduje
się marmurowy ikonostas z XX-wiecznymi ikonami.
- wieża zegarowa (sat kula, Tora) z 1667 – zamykająca plac
Belavista od zachodu i prowadząca schodami Króla Tvrtko do głównego
placu miasta (Trg Nikole Djurkovicia)
- Trg Mićo Pavlovića, plac miejski, leżący na południe od
poprzednich placów. Na nim znajdują się kościół oraz dzwonnica św.
Hieronima i kościół św. Leopolda
- katolicki kościół św. Hieronima, powstały w 1856 w miejscu
zniszczonego meczetu. W jego wnętrzu znajdują się obrazy Tripo
Kokolja (malarza tworzącego w okresie baroku, ur. w Peraście w
1661, zm. na wyspie Korčula), z najbardziej znanym „Matka Boska ze
świętym Hieronimem”.
- stojąca obok kościoła dzwonnica św. Hieronima – w 1914 r.
wojska austro-węgierskie ściągnęły z niej dzwon i przetopiły go na
pociski. Po wojnie ufundowano nowy dzwon służący do dziś.
- katolicki kościół św. Leopolda Mandicia – zbudowany w 2 poł.
XVII wieku wpierw pod wezwaniem św. Franciszka, później poświęcony
kanonizowanemu w 1983 r. przez Jana Pawła II św. Leopoldowi
Mandiciovi, który pochodził z Herceg Novi.
- twierdza Jaka kula (Forte Mare) – położona na południu,
nad samym morzem, mająca dwie bramy: dolną i górną. Powstała za
czasów króla Tvrtka I (2 poł. XIV w.), ale swój obecny wygląd
uzyskała dzięki Turkom po gruntownej rekonstrukcji z czasów
osmańskich.
- cytadela – leżąca nad samym morzem, zbudowana przez Wenecjan w
XVIII w., legła w gruzach podczas trzęsienia ziemi w 1979 r. Dziś
pozostały po niej jedynie resztki
Inne zabytkowe obiekty:
- twierdza Španjola, znajdująca się na wzgórzu ponad
miastem. Kwadratowa konstrukcja z czterema basztami jest dziełem
Hiszpanów z 1538. Jednak swój obecny kształt twierdza zawdzięcza
Turkom, którzy po przejęciu miasta zburzyli hiszpańską cytadelę i
wznieśli twierdzę. Od strony południowej, w celu lepszej obrony,
dobudowany został dodatkowy pas fortyfikacji. Forteca była
wykorzystywana do początku XX wieku. Podczas II wojny światowej
służyła zaś jako więzienie.
- świątynie w dzielnicy Topla – Cerkiew Zbawiciela z XVIII wieku,
Cerkiew św. Jerzego z XVII wieku oraz kościół św. Antoniego. Ten
ostatni, wraz ze znajdującym się przy nim klasztorem
franciszkańskim zbudowano w 1687 r. Tu zakon franciszkański
otworzył pierwszą szkołę z wykładowym językiem włoskim.
- zespół monastyru Savina, we wschodniej części miasta. Jego
początki sięgają XI wieku, a składają się na niego dwie cerkwie pod
wezwaniem Zaśnięcia Bogurodzicy (wielka oraz mała) oraz niewielka
cerkiew św. Sawy na pobliskim wzgórzu.
Osobny
artykuł: Monastyr Savina.
Miasta
partnerskie
- Guglionesi, Włochy
- Smederevo, Serbia
- Zemun, Serbia
- Levanger, Norwegia
- Kranj, Słowenia
- Bitola, Macedonia Północna