Katedra w Akwizgranie (niem. Aachener Münster lub Kaiserdom) – kościół katedralny pod wezwaniem św. Marii w Akwizgranie w zachodnich Niemczech. Katedra składa się z trzech części, z których najstarszą jest dawna kaplica pałacowa Karola Wielkiego (Pfalzkapelle) - jeden z nielicznych zabytków sztuki karolińskiej zachowanych do naszych czasów. Następnie, w dobie wczesnego romanizmu rozbudowano westwerk, natomiast w XIV w. gotyckie prezbiterium ukończone w następnym stuleciu, które jest miejscem spoczynku Karola Wielkiego, przed wszystkim prezbiterium pełni funkcję wielkiego sanktuarium mieszczącego cztery najwyższej wagi relikwie Marii, Jezusa oraz Jana Chrzciciela, które pochowane są w późnoromańskim relikwiarzu Marii. Świątynia była jednym z najważniejszych ośrodków pielgrzymkowych w Europie, dawną tradycja wystawienia co siedem lat relikwii jest kontynuowana do dnia dzisiejszego (ostatnie miało miejsce w 2007 roku).
Katedra jest miejscem spoczynku Karola Wielkiego (zm. 814). Przez 600 lat (936-1531) była miejscem koronacji dla 30 władców Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego. W roku 1930 świątynia otrzymała godność katedry.
W 1978 katedra w Akwizgranie została wpisana na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO jako pierwszy obiekt na terenie Niemiec, a zarazem jeden z trzech pierwszych w Europie.
Pierwszym budowniczym katedry był Odo z Metzu, ale jej dzisiejsza postać to efekt prac architektonicznych przeprowadzonych na przestrzeni ponad 1000 lat. Bezpośrednią inspiracją i wzorem dla architektów w Akwizgranie był, powstały w VI wieku, kościół San Vitale w Rawennie. Karol Wielki marzył o budowli przewyższającej swą doskonałością wszystkie dotychczasowe konstrukcje. Budowniczych do prac przy świątyni sprowadzono z zagranicy. Do budowy kaplicy użyto materiałów z pobliskich budowli rzymskich w Kolonii (najprawdopodobniej z St. Gereon lub też Praetoriumspalast). Kaplica wydaje się mała w porównaniu z innymi częściami katedry dobudowanymi później. Kiedy jednak powstawała, była największym kościołem na północ od Alp.
Kaplica zbudowana jest na planie ośmiokąta, który w starożytności uznawany był za formę doskonałą pomiędzy kołem a kwadratem. Koło, bez początku i bez końca, symbolizowało nieskończoność nieba. Kwadrat, natomiast, symbolizował ograniczoną formę Ziemi, a jego cztery kąty wyznaczały kierunki niebieskie. Idealne wymiary kaplicy odzwierciedlają biblijne rozmiary niebiańskiego Jeruzalem: długość, szerokość i wysokość są sobie równe.
Katedra była sukcesywnie rozbudowywana, tak by sprostać ogromnemu napływowi pielgrzymów przybywających do Akwizgranu, by oddać cześć tzw. Wielkim Relikwiom Akwizgrańskim oraz Karolowi Wielkiemu, kanonizowanemu przez antypapieża w 1165. W latach 1355-1414 wzniesiono gotyckie prezbiterium, wzorowane na Sainte-Chapelle w Paryżu.
Pod koniec drugiej wojny światowej, katedra, tak jak większość centrum miasta w Akwizgranie, była celem bombardowań lotnictwa brytyjskiego. W czasie nalotów najbardziej ucierpiało gotyckie prezbiterium oraz witraże, które po wojnie zostały zrekonstruowane przez Antona Wendlinga. Abstrakcyjne wzory witraży bocznych nawiązują do zstąpienia światła z nieba, symbolicznej siedziby Boga, na ziemię.
W 1978 katedra w Akwizgranie została wpisana na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO jako pierwszy obiekt na terenie Niemiec, a zarazem jeden z trzech pierwszych w Europie.
Monumentalny westwerk wraz z kaplicową pałacową stanowią rdzeń całej katedry, są kluczowym dziełem architektury doby Karolingów, jeden z swego rodzaju modusów dla architektury przedromańskiej, romańskiej i gotyckiej.
Wielokrotnie rozbudowany westwerk składa się z centralnej kwadratowej wieży którą flankują dwie mniejsze wieżyczki schodowe. Z czasów karolińskich zachowała się architektura wnętrza wraz z niszami i schodami. W XVII wieku dobudowano kruchtę, w latach 1879-84 główna wieża została znacznie podwyższona, która otrzymała neogotycką formę. Najcenniejszymi dziełami związanymi z tą częścią świątyni to odlane około roku 800 brązowe drzwi, zwanymi także Wilczymi Wrotami, charakteryzują się gładką powierzchnią obramioną bordiurą ze zwielokrotnionym motywem stylizowanego liścia palmetowego. Dwie koliste, wypukłe antaby mają formę stylizowanej głowy lwa. Ciężar drzwi wynosi ponad cztery tony. Wewnątrz, w narteksie, dwa inne cenne dzieła plastyki brązowej, datowana na II wiek po Chrystusie brązowa wilczyca, sprowadzona z Italii na zlecenie Karola Wielkiego oraz wielka szyszka sosny (ok. 1000) pochodząca z dawnej fontanny.
Шаблон:Main Oktogon kaplicy wyznaczają masywne kolumny, otoczone szesnastobocznym ambitem zwieńczonym sklepieniem krzyżowym. Wyższe partie kaplicy okala dwukondygnacyjna empora oddzielona od wnętrza kościoła przez balustradę z brązu. Nad nią wznosi się ośmiokątny tambur z otworami okiennymi, podtrzymujący kopułę kaplicy.
Oryginalne kolumny marmurowe zostały sprowadzone na życzenie Karola Wielkiego z Włoch, z Rzymu i Rawenny. Nieliczne zachowały się na swoim miejscu. Większość została zagrabiona podczas francuskiej okupacji Nadrenii i wysłana do Paryża. Część z nich powróciła do Akwizgranu w 1815 roku i została ponownie umieszczona we wnętrzu katedry w 1840 roku. Przy tej okazji postawiono też wiele nowych kolumn, używając między innymi, granitu assuańskiego.
Na emporze znajduje się marmurowy tron cesarski z drewnianym siedzeniem, do którego prowadzi sześć kamiennych stopni, ułożonych na wzór schodów świątyni Salomona w Jerozolimie. Przez lata uważano, że tron ten należał do Karola Wielkiego. Jednak ostatnie badania dowodzą, że powstał on w czasach późniejszych, najprawdopodobniej z okazji koronacji Ottona I. Koronacja ta zapoczątkowała zwyczaj koronowania królów niemieckich w Akwizgranie, który przetrwał do XVI wieku.
Wnętrze kaplicy zdobi wspaniały świecznik kolisty z XII wieku (tzw. świecznik Barbarossy), podarowany przez cesarza Fryderyka I Barbarossę i jego żonę Beatrycze. Jego 48 świec zapalanych jest wyłącznie z okazji wielkich świąt kościelnych.
Od wschodu kaplica sąsiaduje z wąskim prezbiterium (25m długości, 13m szerokości i 32m wysokości) ozdobionym barwnymi witrażami o powierzchni 1000m². Szczątki Karola Wielkiego spoczywają w relikwiarzu wykonanym w 1215 roku przez złotników akwizgrańskich na zlecenie cesarza Fryderyka II, które znajduje się na tylnej ścianie prezbiterium. W pobliżu, we wschodniej części prezbiterium monumentalny relikwiarz NMP wykonany w 1238 dla najwyższej rangi czterech relikwii (Wielkie Relikwie Akwizgrańskie) które uczyniły Akwizgran jednym z największych ośrodków pielgrzymkowych w zachodniej Europie. Są to:
Z kultem relikwii, który przeżywał swoje apogeum w średniowieczu wiąże się stara tradycja ich prezentacji co siedem lat, która trwa do dnia dzisiejszego. Ostatni raz wystawione były w czerwcu 2007 roku.
Frankojęzyczni sąsiedzi Niemiec, będąc pod wrażeniem monumentalnej kaplicy pałacowej Karola Wielkiego, nadali miastu nazwę Aix-la-Chapelle.