Kościół św. Aleksandra znajduje się w Warszawie, na placu Trzech Krzyży w dzielnicy Śródmieście (ul. Książęca 21 ).
Kościół został zbudowany w latach 1818-1826 w stylu klasycystycznym według projektu Chrystiana Piotra Aignera na cześć cara Aleksandra I. Car przyjechał do Warszawy po raz pierwszy 12 listopada 1815. Miasto chciało powitać go tymczasową bramą triumfalną postawioną na placu pod trzema krzyżami a potem na jej miejscu zbudować pomnik. Jednak car w liście skierowanym do prezesa senatu nakazał zebrane na ten cel fundusze przeznaczyć na budowę kościoła. Jego pierwotny wystrój tak opisuje współczesny budowie J. Bartoszewicz (pisownia oryginalna, z niewielkimi skrótami):
|
Aingner podał plany; wzór wziął z panteonu rzymskiego, a więc
zbudował rotundę. Dwa w tym kościele sklepienia, jedno na
podziemny, drugie na górny kościół: to ostatnie wspiera się na
ośmiu mniejszych sklepieniach, ponad niszami. Na wierzch budowniczy
zarzucił kopułę, która sztuką i pięknem wyrobieniem zajmuje.
Wnętrze kościoła mieści ośm framug; w 4-rech większych zdobnych w
korynckie kolumny, są ołtarze i kruchta; w mniejszych zaś, ambona,
chrzcielnica i ławki. Kapitele i gzymsy zdobne są i bogate w
snycerskie przybory. Ołtarze trzy i posadzka z krajowego marmuru;
cymboryjum, krucyfiks i świeczniki, oraz pokrywa do chrzcielnicy ze
złoconego bronzu, prześliczne, roboty Norblina. Opisywano kiedyś po
pismach publicznych rzadką piękność i wysokość tego cymboryjum,
jako też w ogóle bronzów i świeczników przeznaczonych do tego
kościoła; co do cymboryjum głoszono, że to bez wątpienia pierwsze
było dzieło z takim gustem wykonane w stolicy polskiej. W ołtarzu
wielkim mieści się obraz Zbawiciela na krzyżu; w pobocznych zaś są
obrazy Niepokalanego Poczęcia, męczeństwo ś. Piotra, wskrzeszenia
Łazarza i Najświętszej Panny częstochowskiej. We wklęsłości też
ołtarza wielkiego złożono posąg wielkości naturalnej Zbawiciela
zdjętego z krzyża, z białego marmuru wykuty..., dzieło, które
niegdyś jeden z książąt Lubomirskich, dziedzic Ujazdowa, sprowadził
z Rzymu... Cała świątynia pokryta blachą miedzianą; nie wielka, ale
widna i piękna, może objąć 900 ludzi, nie więcej.
|
Kamień węgielny pod budowę został położony 15 czerwca 1818. W zastępstwie chorego namiestnika Królestwa Polskiego gen. Zajączka wmurował kamień minister przychodu i skarbu Węgliński. . Budowa trwała osiem lat i 18 czerwca 1826 świątynię poświęcił arcybiskup warszawski, prymas Wojciech Skarszewski. Tutejsza parafia była piątą w Warszawie a pierwszym proboszczem został ksiądz Jakub Falkowski (grzeszny Kuba - jak sam się nazywał). Był proboszczem do początku 1837, sam zrzekł się funkcji i przeszedł na emeryturę.
W latach 1841 - 1844 na rogu ulicy Książęcej i placu Trzech Krzyży (obecny numer "23") powstał dom parafialny wg projektu Józefa Lessla, budowniczym był Antonio Corazzi. W tym domu, w nocy z 16 na 17 stycznia 1863, w mieszkaniu wikariusza księdza Karola Mikoszewskiego, zebrał się Komitet Centralny Narodowy, który ustalił termin wybuchu powstania listopadowego oraz założenia do manifestu do narodu Komitet Centralny jako Tymczasowy Rząd Narodowy. W 1865 r. dom ten został skonfiskowany i sprzedany. Nową plebanię zbudowano dopiero w l. 1900-1902 według projektu Tomasza Bielskiego przy ulicy Książęcej (obecny numer "21").
W latach 1886-1895 przebudowany w stylu neorenesansowym przez Józefa Piusa Dziekońskiego. Zniszczony w wyniku bombardowania przez Niemców w 1944 roku (9 lub 11 września) i odbudowany w latach 1949-1952 w stylu klasycystycznym. W 1951 r. rozebrano ocalałą ze zniszczeń wojennych lewą wieżę, przywracając kościołowi wygląd sprzed przebudowy.
