Masada (hebr. מצדה Mecada; zlatynizowana forma słowa מצודה - "forteca") - to nazwa starożytnej twierdzy żydowskiej położonej na szczycie samotnego płaskowyżu na wschodnim skraju Pustyni Judejskiej nad Morzem Martwym w Izraelu. Dostęp do płaskiego szczytu w kształcie rombu jest trudny, a twierdzy bronią strome kilkusetmetrowe zbocza - do 410 metrów nad poziom Morza Martwego.
Obecnie można na szczyt Masady wejść pieszo lub wjechać kolejką.
Początki twierdzy sięgają rządów dynastii hasmonejskiej. W 40 p.n.e. w Masadzie schronił się Herod uciekając przed Partami. Od tego czasu upodobał sobie to miejsce. Według relacji Józefa Flawiusza, Herod, od 37 p.n.e. król Judei, w latach 37-31 p.n.e., udoskonalił jeszcze obronność tego miejsca, wznosząc mury i wieże obronne oraz budując zbiorniki na wodę i magazyny na zapasy, co umożliwiało stawianie czoła oblężeniu przez długi czas. Od 6 r. w twierdza służyła jako rzymska strażnica graniczna. W roku 66 n.e. w czasie wojny żydowskiej Masadę zajęli zeloci. W roku 73 n.e. Masada była jednym z trzech ostatnich punktów oporu przeciw Rzymianom. Oblężenia twierdzy podjął się Flawiusz Silwa. Brało w nim udział 5 tys. żołnierzy rzymskich oraz 9 tys. niewolników i jeńców, wykorzystywanych głównie do prac ziemnych. Dzięki nim usypano skarpę, po której rozpoczęto szturm fortecy przy pomocy wieży oblężniczej. Na czele broniących się zelotów stał Eleazar ben Jair. Sytuację wewnątrz twierdzy w czasie oblężenia znamy z relacji Józefa Flawiusza, jednak trudno powiedzieć, na ile jego opis odpowiada prawdzie. Kiedy dostrzeżono bezcelowość dalszej obrony przystano na propozycję zbiorowego samobójstwa, wysuniętą przez ben Jaira. Każdy mężczyzna zabił żonę i dzieci, następnie wylosowano dziesięciu zelotów, którzy zabili pozostałych mężczyzn, z tych wybrano jednego, który zabił pozostałych i wreszcie popełnił samobójstwo. Pozostawiono nietknięte zapasy żywności, aby Rzymianie wiedzieli, że nie wzięli twierdzy głodem. Flawiusz podaje liczbę 960 obrońców, którzy odebrali sobie życie. Ocalały dwie kobiety z pięciorgiem dzieci, ukryte w kanale. Po zdobyciu Masady przez jakiś czas znajdował się w niej rzymski posterunek. Potem przebywali w niej bizantyjscy mnisi (pozostały po nich szczątki mozaikowej kaplicy). Zostali wyniszczeni przez najazd perski lub arabski. Od VII w. Masada nie była zasiedlona.
Miejsce położenia Masady ustalono w roku 1842, a zakrojone na szeroką skalę prace archeologiczne prowadzono w latach 1963-65. prowadził je archeolog izraelski Yigael Yadin. Zasadnicze znaleziska pochodzą z okresu panowania Heroda i powstania żydowskiego. Główne odkryte obiekty to pałac północny Heroda, z zachowanymi częściowo malowidłami i mozaikami, jedną z najstarszych i największych na Bliskim Wschodzie łaźni, zbudowaną wedle wzorów rzymskich, wielki Pałac Zachodni a także łaźnię rytualną (mykwa) i synagogę zelotów - najstarszą znaną synagogę z terenu Palestyny. Znaleziono także fragmenty papirusowych i pergaminowych zwojów z tekstami biblijnymi i pozabiblijnymi, głównie o charakterze apokryficznym. Ponadto bardzo liczne inskrypcje na ostrakach, a także na dzbanach na wino (inskrypcje zawierają datę produkcji). W latach 1963 - 1965 znaleziono nasiona palmy daktylowej (Matuzalem), które przechowywane były w szufladzie, z których jedno wykiełkowało . Zagadką archeologiczną jest fakt, że dotychczas nie odnaleziono miejsca pochówku ciał samobójców.
Masada jest symbolem heroicznego oporu, aż do końca. Zwłaszcza dla Izraelczyków jest symbolem heroicznej walki. Na jej ruinach żołnierze składają przysięgę wojskową. Jest również częstym odwołaniem w dyskusji nad aksjologią wyborów ludzkich - konieczności uświęcenia życia, czy możliwości jego sobie odebrania.
