Monastyr Moldoviţa – obronny monastyr z malowaną cerkwią pod wezwaniem Zwiastowania znajdujący się w miejscowości Watra Mołdawica w Rumunii, położonej na Bukowinie. Cerkiew monastyru wraz z innymi malowanymi cerkwiami Bukowiny wpisana jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
Pierwszy monastyr w tym miejscu został wzniesiony już w latach
1402–1410 przez hospodara Aleksandra Dobrego, uległ jednak
zniszczeniu wskutek osunięcia się ziemi. Dzisiaj można odnaleźć
pozostałości murowanej cerkwi tego założenia, zbudowanej na planie
trójkonchowym, położone o ok. 700 m w głąb doliny od istniejącego
monastyru.
Monastyr został ponownie zbudowany w 1532 r. z fundacji
hospodara Piotra Raresza. Jego centralny element stanowi cerkiew
pod wezwaniem Zwiastowania, zbudowana na planie trójkonchowym,
zwieńczona wieżą wznoszącą się nad nawą. Składa się ona z czterech
pomieszczeń: nawy, komory grobowej (powyżej której znajduje się
skarbiec), przednawia oraz otwartego przedsionka
(exonarthex) z trzema wielkimi arkadami od zachodu oraz
pojedynczymi arkadami od północy i południa. W komorze grobowej
pochowany jest metropolita mołdawski Efrem, zmarły w 1619 r., jeden
z dobroczyńców klasztoru.
Cerkiew ozdobiona jest malowidłami wewnętrznymi oraz
zewnętrznymi. Z malowideł zewnętrznych, wykonanych w 1537 r. (być
może przez mistrza Tomę z Suczawy, autora
fresków cerkwi w monastyrze
Humor), charakteryzujących się dominantą ciemnej czerwieni i
brązu, zachowały się trzy monumentalne przedstawienia:
- tzw. "hierarchia niebiańska" na ścianach apsyd, w której
głównej osi (na najbardziej na wschód wysuniętej płaszczyźnie
ściany apsydy ołtarzowej) znajdują się kolejno od góry
przedstawienia Chrystusa, Maryi z Dzieciątkiem, Baranka Bożego, a
pod oknem mały Jezus w łódce-kolebce-kielichu. Po bokach pionu
głównego widnieją serafiny. Wokół tego najważniejszego pionu
rozpościerają się święci, posegregowani wedle chronologii życia i
rangi: a więc prorocy, apostołowie, ojcowie Kościoła, duchowni
dygnitarze, męczennicy, eremici (tj. pustelnicy) i mnisi;
- wielkie drzewo Jessego na wschodniej części ściany południowej
(po jego boku przedstawieni są filozofowie antyczni, m.in.
Platon),
- akatyst ku czci Bogurodzicy na zachodniej części ściany
południowej ze szczególnie znaną sceną oblężenia Konstantynopola
przez Persów, nawiązującą (poprzez np. ubiory postaci
przedstawionych na scenie) do upadku Konstantynopola w 1453 r. i
obrony świata chrześcijańskiego przeciwko ekspansji
osmańskiej.
- na słupach przedsionka – sceny z Księgi Rodzaju, żywot św.
Mikołaja oraz świętych wojowników (m.in. św. Jerzego).
Malowidła na ścianie północnej zostały zniszczone wskutek
deszczów, dostrzec tam można dziś zaledwie ślady fresków
(przedstawiających m.in. sceny z życia rodziców Maryi (Joachima i
Anny).
Malowidła wewnątrz świątyni przedstawiają:
- w otwartym przedsionku:
- na wschodniej ścianie i sklepieniu – monumentalna scena Sądu
Ostatecznego. Na samej górze, po środku widnieje Starzec Dni, wśród
aniołów zwijających niebo (znak końca czasów, co podkreślają
umieszczone po bokach reprezentacje znaków zodiaku). Poniżej
widnieje Chrystus na tronie w układzie deesis (z Maryją i Janem
Chrzcicielem). Po bokach Chrystusa zasiadają sprawiedliwi, poniżej
Chrystusa znajduje się tron z księgą – tzw. hetimasia. Z hetimasią
powiązana jest waga, która waży występki i dobre uczynki ludzi
(przy wadze znajduje się XIX-wieczne graffiti rodziny
Kochanowskich, być może z Czerniowiec). Z
lewej strony hetimasji stoi lud prawosławny, według warstw:
biskupi, kapłani, możni, prosty lud... Z prawej natomiast znajdują
się innowiercy z Żydami na czele. Przed wszystkimi idzie Mojżesz i
niesie pismo objaśniające, że oto przyszedł Mesjasz, w którego nie
uwierzono. Spod stóp Starca Dni wypływa piekielna rzeka. Po jej
prawej strony u dołu znajduje się scena zmartwychwstania, po lewej
długa kolejka świętych i zbawionych u bram niebios, ze Św. Piotrem
na czele. W niebie (na białym, a nie na niebieskim tle) czeka już
kilka postaci. Są to trzej patriarchowie: Abraham, Izaak i Jakub,
wraz z wniebowziętą i z dobrym łotrem;
- w przednawiu i komorze grobowej:
- kopuła maryjna w przednawiu, gdzie Maryja z Dzieciątkiem
występuje w towarzystwie aniołów i proroków;
- na ścianach sceny z życia świętych, często męczenników, które
ułożone są w formę kalendarza;
- w nawie:
- na zachodniej ścianie – obraz wotywny z księciem Piotrem
Rareszem, ofiarującym cerkiew Chrystusowi, a także uśpienie
Bogurodzicy (wniebowzięcie);
- w apsydzie ołtarzowej (przesłonięte ikonostasem) – sceny
związane z Wielkim Czwartkiem: komunię apostołów w dwóch scenach i
Ostatnią Wieczerzę (w pobliżu znajduje się też scena umywania
nóg);
- w sklepieniu apsydy ołtarzowej – Maryja z Dzieciątkiem w
otoczeniu aniołów, Anny i Joachima;
- w apsydzie północnej – na sklepieniu scena Ukrzyżowania;
- w apsydzie południowej – na sklepieniu scena Zesłania Ducha
Świętego;
- w kopule – Chrystus Pantokrator otoczony przez serafinów i
zwykłych aniołów, dalej proroków (wśród nich Mojżesza, Dawida i
Salomona), patriarchów, dalej apostołów (wśród nich Mikołaja z
Miry, Grzegorza z Nazjanzu, Jana Chryzostoma i Bazylego
Wielkiego).
- na ścianie bębna kopuły – sceny Zwiastowania, narodzin
Chrystusa, oczyszczenia Maryi oraz chrztu Chrystusa.
Pozostałe zabudowania monastyru (w tym mury obronne z wieżą
ponad bramą po środku ściany wschodniej oraz basztami w narożnikach
południowo-wschodnim i północno-wschodnim) pochodzą z XVI w. i
zostały przebudowane w XVII w. W narożniku północno-zachodnim
znajduje się dom mieszkalny (clisarniţa), wzniesiony na
początku XVII w. staraniem metropolity Efrema. Obecnie w budynku
tym znajduje się muzeum, do którego najcenniejszy eksponatów należą
drewniany rzeźbiony tron przypisywany Piotrowi Rareszowi, epitafium
na tkaninie z 1494 roku, kolekcja zbiorów archeologicznych (w tym
monety), około 20 ikon (najstarsze z XVII w.), księgi liturgiczne i
psałterze z XVII i XVIII w.
Zobacz
też
- Malowane cerkwie północnej Mołdawii
Bibliografia
- Ryszard Brykowski, Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki:
Sztuka Rumunii. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Zakład
Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1979, ss. 66, 82, 85.
ISBN 83-04-00121-7.
- Michał Jurecki: Bukowina. Kraina łagodności. Kraków:
Bezdroża, 2001, ss. 292–297. ISBN 83-913283-2-5.
- Witold Korsak, Jacek Tokarski: Rumunia. Bielsko-Biała:
Pascal, 2004, s. 223. ISBN 83-7304-380-2.
Linki
zewnętrzne