Pomorzany (ukr. Поморяни) – osiedle typu miejskiego w rejonie przemyślańskim obwodu lwowskiego Ukrainy; leży w górnym biegu rzeki Złota Lipa, przy drodze P116, pobliskie lotnisko w Podhajcach.
Do 17 września 1939 roku miasto w powiecie zborowskim
województwa tarnopolskiego.
Do 1918 roku miasto w Królestwie Galicji i Lodomerii w
Cesarstwie Austriackim.
Historia
Miejscowość powstała wokół zamku, wybudowanego w l. 1340-50
przez Sienińskich. W okresie I Rzeczypospolitej jeden z
ważniejszych ośrodków administracyjnych w województwie podolskim,
często niszczone przez Tatarów. Okres świetności Pomorzan przypada
na wiek XVII, kiedy jego właścicielami byli Sobiescy, między innymi
król Jan III. Połowę miasta, zamku i 21 wsi za sumę 190 000 złp
zakupił w 1630 roku od Aleksandra Sienieńskiego Marek Sobieski.
Niszczone w dużym stopniu przez najazd tatarski w 1626 roku dobra
pomorzańskie Sobieski odbudował w krótki czasie sprowadzając
ludność polską, tatarską i ruską. W XVIII wieku znajdowała się tu
rezydencja Pruszyńskich. W okresie austro-węgierskim miasto
utraciło swój administracyjny status i podupadło. Do 1914 ludność w
przewadze pochodzenia tatarskiego. W roku 1913 miasteczko liczyło
4500 mieszkańców, w tym 850 Polaków, 2950 Rusinów, 1300 Żydów.
Pobliskie miejscowości to Dunajów na zachodzie oraz Hodów i Zborów
na wschodzie.
Zabytki
-
Zamek - pierwszą warownię wzniósł w latach 1340-1350
Mikołaj Świnka na ziemiach, które nadał mu król Kazimierz Wielki. W
XV wieku właścicielem zamku został Zygmunt Sieniński i we władaniu
jego rodziny zamek pozostawał do momentu, gdy kupił go Jakub
Sobieski (ojciec późniejszego króla Jana III) w 1619 lub 1620 roku.
W tym czasie warownia miała kształt, który nadał jej wojewoda
podolski Jan Sieniński w 2 poł. XVI wieku. Zamek miał kształt
czworoboku i posiadał narożne baszty oraz bramę z mostem na osi
skrzydła północnego. Piętrowe były skrzydła południowe (pałacowe) z
arkadami, wschodnie i być może zachodnie. Była to silna warownia,
która była w stanie obronić się przed licznymi atakami Kozaków,
Tatarów i Turków. Zdobyli ją dopiero Tatarzy w 1675 i 1684 roku. W
wyniku zniszczeń, Jan III Sobieski przeprowadził gruntowany remont,
w którym mógł brać Charles Benoit. Otoczono też zamek ziemnymi
fortyfikacjami bastionowymi. W 1740 roku zamek przeszedł w ręce
Radziwiłłów, jednak bardzo podupadł w wyniku pożaru w 1771 roku. W
1789 roku właścicielem zamku został Erazm Pruszyński, który
odbudował skrzydło południowe i wschodnie z materiału uzyskanego z
rozebrania części północnej (gospodarczej) i zachodniej. Jego syn -
Józef Pruszyński remont dokończył i umieścił w zamku galerię
obrazów. Około 1875 roku zamek kupił Roman Potocki, którego syn
Jerzy Potocki (1889-1961) (ambasador RP) odnowił zamek po
zniszczeniach z czasów I wojny światowej i wzorowo utrzymywał
posiadłość do 17 września 1939 roku. Po wojnie do lat 70. XX wieku
w zamku mieściła się szkoła. Obecnie obiekt jest w ruinie. Istnieje
jeszcze w części skrzydło wschodnie i południowe oraz dwie baszty,
a także portal z herbem Sobieskich Janina. Od strony ogrodu
zachowały się fragmenty wałów obronnych.
-
Ratusz z XIX wieku neogotycki z wieżami i herbem
Potockich stojący pośrodku rynku (częściowo rozebrany po 1945
roku). Znajdowała się tu dawniej biblioteka, galeria obrazów, oraz
archiwum.
-
Kościół p.w. św. Trójcy z poł. XVIII w. Od 1991 r.
ponownie jest świątynią rzymskokatolicką. Obok kościoła znajduje
się dzwonnica z dzwonem ufundowanym przez króla Jana III
Sobieskiego z przetopionych dział tureckich zdobytych w bitwie pod
Chocimiem.
-
Cerkwie - drewniana z roku 1718 i murowana z roku 1888,
a w niej przeniesiony ikonostas daru króla Jana III
Sobieskiego.
Linki
zewnętrzne