Zamek w Podhorcach

Zespół zamkowy w Podhorcach obejmuje pałac, kościół św. Józefa i Podwyższenia Krzyża Świętego oraz ogrody pałacowe, składające się z części tarasowej, krajobrazowej i ogrodu regularnego, położonego między pałacem a kościołem.

Подгорцы. Подгорецкий замок — naumenkophotographer @ Flickr

Położenie i wygląd

Шаблон:Galeria Zamek o charakterze pałacowym (tzw. palazzo in fortezza) położony jest w paśmie Woroniaków, na krawędzi północnego stoku płaskowzgórza, 399 m n.p.m. u stóp którego rozpościera się równina doliny Styru; dawniej usytuowany wśród słynnych winnic. Otoczony fosą i fortyfikacjami tworzącymi kwadrat z czterema bastionami po rogach. Ma formę długiego, piętrowego budynku, nakrytego czterospadowym dachem, pośrodku dłuższych elewacji, frontowej i ogrodowej, znajdują się trójścienne apsydy, nakryte dachami; na rogach budynku od strony elewacji ogrodowej znajdują się wystające poza bryłę budynku, masywne alkierze, nakryte spiczastymi kopułami. Część zachodnia pałacu była częścią oficjalną, wschodnia zaś prywatną. Na dziedziniec zamkowy prowadzi solidna brama, po bokach której znajdują się sklepione kazamaty przeznaczone na magazyny oraz mieszkania dla służby i załogi zamku. Kazamaty przykrywa taras. Nad brama wjazdową widnieje marmurowa tablica. Łacińska inskrypcja na niej informuje, że: Owocem walki jest zwycięstwo, zwycięstwo prowadzi do chwały, chwała to zasłużony odpoczynek. Północny blok kwadratu (zwrócony w stronę bramy) oraz część przyległych bastionów zajmuje dwupiętrowy, prostokątny gmach w stylu renesansowym połączony z dwoma pawilonami na planie kwadratu. Przed zamkiem oraz na tarasie od strony północnej umieszczono armaty spiżowe i żelazne. Ozdobą zamku był też ogród w stylu włoskim z grotami, posągami, wodotryskami i alejami lipowymi.

dsc_5238.jpg — Sanja Byelkin @ Flickr

Wnętrze

W czasach świetności zamku, za wejściem przez loggię z tarasu znajdował się pierwszy szereg bogato zdobionych sal oraz pokój warty. Za nim mieściła się sala rycerska wyposażona w 8 okien oraz wypełniona rynsztunkiem husarskim i liczną bronią. W jej sąsiedztwie znajdowała się sala karmazynowa oraz pokój chiński, sala złota i zwierciadlana, pokój mozaikowy i sala żółta, sala zielona (w której zgromadzono 106 obrazów Szymona Czechowicza) oraz kaplica. Ściany wszystkich sal pokrywały artystyczne boazerie, stiuki (wykonane przez Falconiego), malowidła, sztukaterie, adamaszki, lustra weneckie oraz rzeźbione ramy obrazów o tematyce historycznej (pędzla van der Baana) i mitologicznej. Na sufitach umieszczono plafony, sławiące zasługi Koniecpolskiego. Posadzki sal wykonano z marmuru oraz jego imitacji. W salach znajdowały się marmurowe kominki, piece z kafli gdańskich, ozdobne pająki i świeczniki. Stylowe meble, kolekcje dzieł sztuki i pamiątek rodzinnych dodawały wnętrzom wyjątkowego splendoru. Trofea z bitew z Turkami i Tatarami, głównie kobierce i namioty wschodnie zgromadzono na parterze, w komnatach prywatnych właścicieli. Na tej kondygnacji mieściła się też cenna biblioteka i archiwum Koniecpolskich i Rzewuskich. Przechowywano tu m.in. dokumenty i listy hetmana Iwana Mazepy. Pięknem zamku zachwycał się m.in. król Władysław IV Waza, przebywając w nim w 1646 razem z żoną, Marią Ludwiką.

Historia

• Zamek wybudowano w latach 1635-1640, na zlecenie Stanisława Koniecpolskiego dla uciech i smacznego odpoczynku po wojskowych trudach i Rzeczypospolitej zabawach (jak informował właściciel w memoriałach). Uważa się, że zamek zaprojektował Andrzej del Aqua, którego dziełem była twierdza w Brodach.
• W 1648 zamek zaatakowali Kozacy: zniszczono tylko dolne tarasy ogrodu, zamek nie został zdobyty. W 1651 zamek powtórnie odparł najazd kozacki.
• Syn hetmana, Aleksander, rozbudował zamek i naprawił szkody, jakich budynek doznał w wyniku oblężeń.
• Zamek nie doznał poważniejszych zniszczeń w czasach najazdów tatarskich i wojen z Turkami.
• W 1682 Stanisław Koniecpolski (wnuk hetmana), będąc w podeszłym wieku i nie mając potomków, przekazał Podhorce wraz z zamkiem Jakubowi Sobieskiemu. W 1687 Jakub Sobieski (wracając z wyprawy pod Kamieniec) przebywał w zamku i w tym samym roku gościł w nim rodziców. Dworzanin Jana III Sobieskiego, Daleyrac, pozostawił ciekawy opis ówczesnego zamku.
• Po śmierci Jana III Sobieskiego Podhorce wraz z Oleskiem odziedziczył Konstanty Sobieski. W 1718 sprzedał część majątku. Nowym właścicielem został Stanisław Mateusz Rzewuski, hetman wielki koronny. Po jego śmierci w 1728 Podhorce odziedziczył Wacław Rzewuski. W roku 1754 Rzewuski został też właścicielem Oleska. Od 1751 zamek w Podhorcach był już stałą siedzibą Wacława, który mieszkał w nim ponad 30 lat. W tym czasie pojął za żonę ks. Annę Lubomirską, z którą miał kilkoro dzieci. W czasie pobytu w Podhorcach ochraniał Podole przed najazdem hajdamaków i przeprowadzał renowację zamku. Dobudował m.in. drugie piętro i zlecił budowę kościoła. W wolnych chwilach pisał wiersze i rozprawy polityczne. W zamku urządził scenę teatralną, założył laboratorium alchemiczne i drukarnię. Dworska grupa teatralna wystawiała pisane przez niego tragedie i komedie. W 1767 wyjechał na sejm. Nie powrócił już do swojej własności. Został aresztowany i wywieziony wraz z synem i senatorami do Kaługi, gdzie przebywał ponad 5 lat. W tym czasie Podhorce przeszły już w ręce Austriaków. Wacław Rzewuski zamieszkał we wsi Siedliszcze, w ziemi chełmskiej.
• Po 1779 ówczesny rządca kilkakrotnie wystawił zasoby zamku na licytację. Sprzedano mnóstwo bezcennych przedmiotów, w tym buławę hetmańską i miedziane pokrycia dachów. Część kolekcji uratował Leon Rzewuski. Nie mając potomków,w 1865 r. sprzedał zamek ks. Eustachemu Sanguszce, który udostępnił zamek dla zwiedzających.
• W czasie I wojny światowej o zamek dbał burgrabia, M. Grabikowski. Armia rosyjska oszczędziła korpus zamku, lecz wywiozła w głąb Rosji najcenniejsze przedmioty. Latem 1915 r. w zamku ulokowano komendę V korpusu austriacko-węgierskiego. Zamek znalazł się tym samym na linii frontu i groziło mu zniszczenie przez artylerię rosyjską. Z rozkazu gen. Aleksieja Brusiłowa zamek oszczędzono; został jednak ponownie ograbiony. Część cennych przedmiotów udało się wywieźć do Gumnisk. Żołnierze zdewastowali zamkowe wnętrza. Niszczono boazerię, ściany, posadzki i stropy.
• W czasie wojny polsko-radzieckiej (1918-1920) pałac ucierpiał ponownie.
• Po wybuchu II wojny światowej książę Roman Sanguszko ewakuował część zbiorów z zamku w Podhorcach i Gumnisk. Konwój zdołał się przedostać do Rumunii, a zbiory dotarły aż do São Paulo w Brazylii. Z części zbiorów podhoreckich powstała fundacja kulturalna port. Sociedade Sanguszko de Beneficência, która istnieje do dzisiaj. Po zajęciu dawnego woj. tarnopolskiego przez ZSRR, w zamku urządzono szpital gruźliczy.
• W 1956 r. zamek spłonął.
• W latach 1973-4 tu realizowano sceny filmu Potop odbywające się na zamku Radziwiłłów w Kiejdanach.
• W 1997 przejęła go Lwowska Galeria Obrazów.
• W 2008 roku pałac znalazł się na nowojorskiej liście World Monuments Watch jako jeden ze stu cennych zabytków na świecie zagrożonych zniszczeniem.

Шаблон:Uwagi Шаблон:Przypisy

dsc_5235.jpg — Sanja Byelkin @ Flickr

Bibliografia

• F. K. Martynowski, Starożytna Polska, Warszawa 1885.
• Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 8 (red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski), Warszawa, 1887,
• A. Czołowski, B. Janusz Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926.
• Jan K. Ostrowski, Jerzy T. Petrus. Podhorce. Dzieje wnętrz pałacowych i galerii obrazów, Kraków 2001, ss.400, il. 564
• Stanisław Sławomir Nicieja, Twierdze kresowe Rzeczypospolitej, Wydawnictwo Iskry, Warszawa, 2006, ss. 127-138, ISBN 83-244-0024-9
• Marek Żukow-Karczewski, Rezydencje - muzea: Spuścizna europejskiej kultury w Polsce, "AURA" 7/91.

Linki zewnętrzne

• Шаблон:Cytuj książkę
• Strona o zamku Шаблон:Lang
• Strona o zamku

dsc_5250.jpg — Sanja Byelkin @ Flickr

dsc_5231.jpg — Sanja Byelkin @ Flickr

dsc_5249.jpg — Sanja Byelkin @ Flickr

dsc_5245.jpg — Sanja Byelkin @ Flickr